पवनराज पौडेल
सेवा निवृत्त शिक्षक
मेरो शिक्षण सुरुआतिको क्रमलाई २०३९ सालको अवस्थालाई सम्झन्छु । त्यो बेला अवस्था निकै नाजुक थियो जस्तो आज आउँदा मलाई लागिरहेको छ ।
त्यो समयमा पहिलो कुरा त शिक्षक नै पर्याप्त थिएनन् भन्दा फरक पर्दैन । झन विद्यार्थी त कम हुने नै भए । समाजमा शिक्षण र सिकाईका कुराहरु अत्यन्तै गौण थिए । पढाईको महत्व र किन पढ्नु पर्छ भन्ने कुरा त्यो बेलाको जनमानसमा थिएन भन्दा पनि फरक नपर्ला । यद्यपि, त्यो बेला पनि केही मान्छेहरुमा शैक्षिक जागरण नभएको होइन । तर त्यो जागरण अत्न्तै न्यून थियो । यसैले मैले शैक्षिक जागरण नभएको भनेको हूँ ।
बीचको समयमा आइपुग्दा बल्ल केहीकेही व्यक्तिहरुबाट शिक्षाको जागरणका लागि क्रियाशीलता हुन थाल्यो । त्यो, त्यो समयको माग पनि थियो । झन छोरीलाई त विद्यालय पढाउन पठाउनु पर्छ भन्ने चेतना पनि अत्यन्तै न्यून थियो । बिस्तारै पछिल्लो समयमा शिक्षाको जागरण वृद्धि हुन थाल्यो । जीवनका लागि पढाई आवश्यक छ भन्ने बोध हुन थाल्यो ।
मैले मेरो जीवनको लामो कालखण्ड शिक्षा र त्यसको सेवाको लागि खर्चिएको छु । त्यसले मलाई आज यो समयको संघारमा आएर सम्झँदा सारै आनन्द लाग्छ ।
समयको क्रमसँगै राज्यले शिक्षालाई प्रयोगशालामा बन्दी बनायो । विभिन्न समयमा शिक्षाका लागि भएका गतिविधिहरुलाई हेर्दा २०३६ सालमा भएको राजनैतिक आन्दोलनले पनि शिक्षको एउटा खाले खाका बनायो । पछि २०४६ साल पछिको मोडल फेरि अर्कोखाले आयो । यस्तै यस्तै गरी २०५२ तथा २०६२–०६३ सम्म आइपुग्दा यो राज्यले सँधै शिक्षालाई प्रयोगशालामा नै रह्यो । यसरी हेर्दा लाग्छ, यो देशका धेरै जेनेरेशनलाई राज्यको कारणले प्रयोगशालामा शैक्षिक प्रयोग बन्न बाध्य बनायो ।
आज निजी विद्यालयको तुलनामा अधिकांश सामुदायिक विद्यालयहरुमा शिक्षाको गुणस्तर राम्रो छैन । त्यसका लागि अनेक तत्व कारकका रुपमा देखा पर्दछन् । मेरो विचारमा पहिलो पक्ष भनेको शिक्षक नै हो । जो प्रत्यक्ष शिक्षण सिकाईको गतिमा जिम्मेवार हुन्छ र हुनुपर्छ । शिक्षकले आफ्ना विषयवस्तुमा जिम्मेवार हुने, नियमित अपडेट हुने र सो कुरालाई विद्यार्थीमा हुबहु लागु गर्ने प्रयास मात्रै गर्ने हो भने पनि धेरै सुधार हुन सक्ने देख्छु म । त्यस्तै अर्को पाटो भनेको अभिभावक हो ।जो आफ्ना बालबालिकाहरुलाई विद्यालयमा पठाइदिएकोमा आफ्नो कर्तव्य पूरा भएको सम्झिन्छन् । आफ्ना बालबालिकाहरुको दैनिक पढाई र सो बारेमा थोरै मात्रै चासो राख्दिए पनि शैक्षिक उपलब्धी हासिल हुन निकै फाइदा पुग्छ ।
त्यस्तै अर्को पाटो र महत्वपूर्ण बाटो भनेको नियमनकारी निकायको पनि हुन आउँछ । त्यो भनेको स्थानीय प्रशासन अर्थात् राज्य हो । राज्यले नियमित रुपमा आफ्नो मातहतका विद्यालयहरुका ‘प्राइज्’ र ‘पनिष्ट’ को विधि अपनाएर ‘मोनिटरिङ्ग’ गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
लगानी गरिदिएर मात्रै आफ्नो दायित्व पुरा भएको भन्नु नै राज्यपक्षको कमजोरी हो । लगानी गरेपछि त्यसको प्रतिफल प्राप्त नहोउन्जेल निरन्तर मूल्याङ्कन नगर्नु अहिले राज्यको कमजोरी हो ।
शिक्षकहरुले आफ्नो हकहितका लागि गरेको राजनीतिको प्रभाव पनि एक हद्सम्म विद्यालयको सिकाई उपलब्धीमा परेको छ । कतिपय विद्यालयमा राजनीतिका लागि आफ्ना सबै अन्य दायित्वलाई भुल्ने शिक्षकहरु भएको कारणले पनि सिकाई उपलब्धीमा बाधा पुग्ने गरेको सत्यतालाई मैले स्वीकार्नु पर्छ । तर सबै राजनीतिका कारणले मात्रै बिग्रियो भन्नु पनि सान्दर्भिक हुँदैन ।
म पनि मेरो शैक्षिक सेवा अवधिमा नेपाल शिक्षक संगठनको जिल्ला अध्यक्ष सम्म हुने अवसर पाएँ । त्यो बेला मैले राजनीतिका लागि विद्यालय तथा समग्र शैक्षिक व्यवस्थापनका लागि कस्तो कर्तव्य वहन गरेँ, त्यसलाई दुरुपयोग गरें या सदुपयोग गरें भन्ने कुराको जवाफ मेरो समाजले दिनेछ । मेरो शिक्षा सेवा समीक्षाको वकालत गर्ने जिम्मेवारी यही समाजको इजलासमा सुम्पिएको छु ।
बाँकी भिडियोमा…
