साउन १५
नेपाली सस्कृतिमा असार १५ गते दही च्युरा खाने चलन भएजस्तै साउन १५ मा खिर खाने चलन रहेको छ । वर्षाको झरीमा भिजेको शरीरलाई निरोगी वनाउन र उर्जामय राख्न हरेक वर्ष साउन १५ मा खिर खाने गरिन्छ । परापुर्वककालदेखि नै पुर्खाहरुले मौसम अनुसार श्रम र मानव स्वास्थ्यलाई सन्तुलनमा राख्न यस प्रकारका भोजनलाई चलन चल्तीमा ल्याएका हुन । गर्मी महिना भएकाले शरिरमा दाद, खटिरा र लुतोे जस्ता रोगले आक्रमण गर्ने भएकाले प्रतिरोधात्मक शक्ति वढाउन दुध तथा दुधवाट वनेका पोषिला परिकार खाने गरिएको मन्थली नगरपालिकाका स्थानिय शेरवहादुर राइ बताउनुहुन्छ ।
श्रावण महिनामा पानी पर्ने भएकाले जताततै हरिया घाँसहरु हुने भएकाले लैना गार्इ भैसीहरुले प्रशस्त दुध दिने हुदा दुधको कमी नहुने यो प्राकृतिक महिनामा खिर खाएर गती परिन्छ भन्ने पनि विश्वास छ । नेपाल कृषि प्रधान देश भएको र बहुसंख्यक नेपाली कृषि पेसामा आश्रित रहेकाले कृषकले धान रोपेर काम सकेपछि खुसियाली स्वरुप खीर खाने परम्पराको विकास भएको मानिदै आएको मन्ली नगरपालिकाका अर्का स्थानिय पण्डित राजन प्रसाद ढुङगेलको भनाइ छ ।
वास्मति, टाइचिन अथवा अन्य मसिनो वास्नादार चामल र नभए आफुसँग भएको चामललाई नै दुधमा पकाएर विभिन्न मरमसला आदि हालेर खिर वनाइन्छ । आजको दिन घरपरिवार, इस्टमित्र र चेलीबेटीलाई बोलाएर खुसियालीका साथ खिर खाएर रमाइलो गर्ने प्रचलन समेत रहेको छ । त्यसैले असार १५ र साउन १५ लाई दहि चिउरा भोजन वा खीर भोजनको वस्तुनिष्ठ आधारमा मात्र नहेरेर स्वास्थ्यका दृष्टिले मौसम अनुसारको भोजन उपयुक्त छ भनेर वुझ्नु झिन्छ ।
हुन त साउन महिनाभर खीर खानु राम्रो हुने विश्वास पश्चिम नेपालमा रहेको छ । नेपाली सस्कृतिमा ‘असार १५ दही चिउरा खानू, साउनको १५ खीर’ भन्ने भनाई नै छ ।
साउन महिनाको सुरुवातमा मासुभन्दा पहिले दुधको परिकार खानुपर्छ भनेर नेपालीहरूले साउने संक्रान्तिमा खीर खाने गर्दछन् । साउन महिना शिवपुजन महिना भएकाले एक महिनासम्म माछा–मासु नखाएर शिवभक्तहरूले भगवान शिवको पूजा गर्ने गर्दछन् ।
यसको साथै साउनमा मासु ,माछा, मदिरा सेवन नगरी ब्रत बस्ने तथा आँप, नास्पाती ,भूइकटहर लगायतका फलफूल खाने चलन पनि छ ।
