कम्प्युटरको युगको बोलावाला चल्दैछ । त्यो पनि लेटेस्ट् ।
कम्प्युटरलाई यस्तै सिस्टमसँग सम्बन्ध राख्ने एन्ड्रोइड, प्याड र ट्याबले स्थान लिइरहेका छन् । हिजोका दिनमा प्रयोग हुने प्mलपीवाला सिस्टमबोर्ड र सिआरटी मोनिटरहरु आज संग्राहलयमा सुरक्षित छन् । तिनीहरुको अस्तिव यतिबेला भ्रमणदलका अवलोकनकर्ताहरुलाई देखाउनका लागि मात्रै प्रयोग हुने अवस्थामा छ ।
तर इतिहासले विगतलाई सम्झाउँछ, त्यो विगत हो जसको कारण आज हामी हाम्रा हरेक कामलाई यन्त्रवत् बनाइरहेका छौं । आज कम्प्युटरको जमानालाई मान्छेले अत्यन्तै धेरै ‘क्यास’ गर्न सफल भएको छ । दैनिक जनजीवन, उद्योग, व्यापार, खोज, अनुसन्धान, शिक्षा, स्वास्थ्य लगायत अन्य धेरै धेरै क्षेत्रहरुमा यसको प्रयोगको आकार बढेको छ ।
शिक्षकलाई चलाउन नआएका इलेक्ट्रोनिक डिभाइसहरु विद्यार्थीहरु सहजै चलाउन सक्छन् ।यहाँनेर ‘गुरु गुण ही रहेगया, चेला सख्खर बनगया’ भन्ने हिन्दी उखान चरितार्थ हुन्छ ।
यो मेशिनरी युगको बेलामा विद्यालयको पठनपाठन संरचनामा पनि कम्प्युटरको अनिवार्यता दिन प्रतिदिन बढ्दैछ । विभिन्न ‘एप्स’ बनेका छन् । जसका कारण सुविधा सम्पन्न स्थानका बालबालिकालाई ‘अवसर’ भएको छ भने दूर दराजकालाई ‘अभिषाप’ ।
यस्तै पठनपाठनका क्षेत्रमा आएका नयाँ नयाँ प्राविधिलाई सबै तह र तप्काका शिक्षकले प्रयोगमा ल्याउँन नजान्दा विद्यार्थीलाई सिकाउनु पर्ने प्रविधिजन्य शिक्षण सामग्री बोकाको मुखमा कुभिण्डो बनेको छ । कतिपय अवस्थामा विद्यालयमा भएको ल्यापटप वा अन्य कुनै डिभाइस शिक्षकले चलाउन नजान्दा विद्यार्थीसँग नै सिक्नुपर्ने अवस्था छ ।
एकातर्फ शिक्षकको प्रविधिसीपमा त्यो अवस्था छ भने विद्यार्थी शिक्षक भन्दा निकै अगाडि छन् । शिक्षकलाई चलाउन नआएका इलेक्ट्रोनिक डिभाइसहरु विद्यार्थीहरु सहजै चलाउन सक्छन् ।
यहाँनेर ‘गुरु गुण ही रहेगया, चेला सख्खर बनगया’ भन्ने हिन्दी उखान चरितार्थ हुन्छ ।
हालका दिनहरुमा अधिकांश विद्यालयमा कम्प्युटर क्लास सन्चालन गर्नु पर्ने बाध्यता छ । सरकार वा अन्य कुनै संघ संस्थाले विद्यालयहरुलाई कम्प्युटर दिएको छ । तर त्यहाँ दक्ष जनशक्तिको अभावका कारण कम्प्युटरलाई कतिपय स्थानमा त कम्तिमा कपडाले छोपेर राखिएको छ त कतिपय स्थानमा धुलोले जात नचिनिने भएको छ ।
कम्प्युटरमा प्रयोग हुने ‘माउस’ कम्प्युटर कसरी चलाउने भन्ने कुरै छोडौं, माउस भन्नासाथ शिक्षकहरुको दिमागमा पहिल्यै ‘मुसा’ को आकार याद आउँछ । जो घर या खेतमा खेतीबाली नष्ट गर्ने मुसाको रुपबाट कम्प्युटर माउसको स्केच बनाउने शिक्षकहरु समेत अधिकाँश छन् । यस्तो हुनु शिक्षकको मात्र दोष होइन ।
जो घर या खेतमा खेतीबाली नष्ट गर्ने मुसाको रुपबाट कम्प्युटर माउसको स्केच बनाउने शिक्षकहरु समेत अधिकाँश छन् । यस्तो हुनु शिक्षकको मात्र दोष होइन ।
समयसँगै आएको प्राविधिको परिवर्तन हो । त्यही परिवर्तनसँगै पुराना शिक्षकलाई अपडेटमा राख्न नसक्नु राज्यको पनि दोष हो । भौगोलिक, आर्थिक, मानसिक रुपले सबै शिक्षक समयानुकूल अपडेट रहन सकिरहेका छैनन् । शिक्षक अपडेट छैनन् भन्दैमा विद्यार्थी लाई सिकाईबाट बन्चित राख्न मिल्दैन ।
अहिले यो कोभिड १९ को कारण भइ रहेको लकडाउनमा अनलाइन कक्षा संचालको कुरा पनि निकै गर्मी बहसमा आएको थियो । खै, त्यो कसरी सम्भव हुने कुरा होला र ? चाहेको बेला फोन नलाग्ने ठाउँमा छन् कतिपय विद्यार्थी भाइबहिनीहरु । फोन लागिहाले पनि बारीको डिल खोज्दै, अग्लो डाँडा खोज्दै हिँड्नु पर्ने तीतो यथार्थ छ हाम्रो । बदलिँदो प्रविधिमा अपडेट नभएका शिक्षक–शिक्षिकाहरुबाट अब कस्तो प्राविधिक शिक्षाको आशा गर्ने ?
विश्वका धेरै देशहरुमा प्राविधिक शिक्षा एकदमै तेजिलो भएर अगाडि बढेको छ । हाम्रो देशमा पनि त्यस्तै प्राविधिक शिक्षाको अनुशरण गर्नुपर्ने त हो तर हामी प्रविधिमा कस्तो र कुन कारण पछि छौं त्यो पनि त ख्याल गर्नु पर्ला ? अर्काले घोडा चढेको देखेर आफू धुरी चढ्ने नक्कल गर्न खोज्नु कतिसम्मको मुर्खता हो ।
कमाइ ठूलो हो कि उपलब्धी ? हामी कतै कम्प्युटरलाई किताबमा अटाउन खोजिरहेका त छैनौं ? किताबलाई कम्प्युटरमा अटाउनु पर्ने हो तर हामी कम्प्युटरलाई किताबमा अटाउन खोजिरहेका छौं । मुठीभरका विद्यार्थी र शिक्षकका पहुँचमा मात्र रहेको प्रविधिमैत्री शिक्षा देशभरका विद्यालयमा यस्तै हालतमा पुर्याउन खोज्नु कति जायज हो ? समयले विष्लेशण गर्ला ।
यही प्राविधिले विश्वलाई आज मान्छेको हातमा अटाएको छ । संसारका हरेक कुरा नजिक बनाएको छ । काम छिटो छरितो बनाएको छ । हर कुराको जानकारी लिन दिन सजिलो भएको छ । नजिकलाई टाढा बनाएको छ टाढालाई नजिक बनाएको छ ।
यही प्राविधिले विश्वलाई आज मान्छेको हातमा अटाएको छ । संसारका हरेक कुरा नजिक बनाएको छ । काम छिटो छरितो बनाएको छ । हर कुराको जानकारी लिन दिन सजिलो भएको छ । नजिकलाई टाढा बनाएको छ टाढालाई नजिक बनाएको छ ।
प्राविधिलाई समुचित प्रयोग र बुझ्न अनि सिक्न सक्दा संसारमा समायोजन हुन त्यत्ति गार्हो नपर्ला । हामी भने सानो सानो कुराको निहँुमा घर भित्रै अल्झेर कुवालाई नै वृहद् संसार सम्झिरहेका छौं । प्राविधिको विकासका चुनौतिलाई सामना गर्न सके देशमा दक्ष जनशक्ति बढ्ने थियो । विकासको गतिमा तिव्रता आउने थियो ।
जति मुखले बोल्न सजिलो छ, त्यत्ति व्यवहारमा ल्याउन सजिलो छैन । त्यसैले बुझेर आवश्यक मात्रामा प्रयोग गर्न सिकौं र सिकाऔैं ।
(लेखिका लामिछाने, सिन्धुली जिल्लाको एक माध्यमिक विद्यालयकी शिक्षिका हुन्)
