रामेछापमा गत ५ महिनामा २५ जनाले गरे आत्महत्या, के कारणले गर्छ मान्छेले आत्महत्या ?

साउन १३, जनता भ्वाइस संवाददाता, रामेछाप ।
गत ५ महिनाको अवधिमा रामेछाप जिल्लामा आफूखुशी ज्यान फाल्ने २५ जना रहेका छन् । जिल्ला प्रहरी कार्यालय, रामेछापले सार्वजनिक गरेको गत माघ महिनाको १ गतेदेखि गत असार मसान्तसम्मको तथ्याङ्कमा गोकुलगंगा गाउँपालिका बाहेक अन्य सबै गाउँपालिकाभित्र आत्महत्या गर्नेको संख्या देखिएको छ । जिल्लाको सुनापति र लिखु तामाकोसी गाउँपालिकामा ६ जनाले आत्महत्या गरेका छन् । जसमा सुनापति गाउँपालिकामा पुरुष १ र महिला ४ जनाले झुण्डिएर आत्महत्या गरेका छन् भने १ जना महिलाले विष सेवन गरी आत्महत्या गरेका छन् ।

त्यस्तै लिखु तामाकोसी गाउँपालिकामा २ महिला र २ पुरुषले झुण्डिएर आत्महत्या गरेका छन् भने २ जना महिलाले विष सेवन गरी कूल ६जनाले आत्महत्या गरको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।
सुनापति र लिखु तामाकोसी गाउँपालिका पछि तेस्रो स्थानमा मन्थली नगरपालिकामा ५ जनाले आत्महत्या गरेका छन् । मन्थली नगरपालिकामा ३ महिलाले गत ५ महिनाको अवधिमा झुण्डिएर आत्महत्या गरेका छन् भने विष सेवन गरी १–१ जना महिला र पुरुषले आत्महत्या गरेका छन् ।
यस्तै रामेछाप नगरपालिका, खाँडादेवी, दोरम्बा र उमाकुण्ड गाउँपालिकामा २–२ जनाले आत्महत्या गरेको जिल्लाप्रहरी कार्यालयले सार्वजनिक गरेको तथ्याङ्कमा उल्लेख गरिएको छ ।

अक्सर मान्छेले बाँच्ने उपाय खोजिरहेका हुन्छन् । मान्छे मृत्युदेखि सधै भयभित रहन्छ । त्यसैले सकेसम्म मृत्युलाई धकेल्दै मान्छेले जीवन लम्बाउने यत्न गर्छन् । जतिसुकै जटिल रोग लागेपनि मान्छे हार्न चाहँदैनन् । रोगसँग जुधेर बाँच्न चाहन्छ । एकबारको जीवनलाई मान्छेले पूर्ण भोग गर्न चाहन्छन् । मृत्यु स्वभाविक हो । सत्य पनि । तर, मृत्युलाई बिर्सिएर मान्छे जीवनमा हाँस्न र रमाउन चाहन्छ । केही गर्न चाहन्छ । मान्छेलाई आफ्नो जीवनप्रति त्यती प्रेम छ । लोभ छ । तर, त्यही मान्छे आफ्नो जीवन सिध्याउन पनि उक्सन्छन् । किन ?

बर्षेनी १० लाखले गर्छन् आत्महत्या
विश्वमा प्रति वर्ष १० लाख मानिसहरु आत्महत्याका कारण मृत्युको शिकार हुने गरेको तथ्याङ्क पाइन्छ । प्राय सबै देशमा १५ देखि २४ वर्षका मानिसमा यो समस्या बढी देखिने गरेको छ । जव मानिसले समस्या समाधानका कुनै उपाय देख्दैन, त्यतिबेला उसले आत्महत्याको बाटो रोज्छ । संसारमा वर्षेनी लगभग ८ लाख व्यक्तिले आत्महत्या गर्छन् । हरेक ३ सेकेन्डमा १ जनाले प्रयास र ४० सेकेन्डमा १ जनाले आत्महत्या गर्छन् । १५–२९ वर्ष उमेर समूहमा आत्महत्या मृत्युको दोस्रो प्रमुख कारणका रुपमा रहेको छ ।

कसले गर्छ आत्महत्याको प्रयास ?
आत्महत्या विश्वव्यापी घटना भएता पनि ७८ प्रतिशत आत्महत्याका घटना विकासोन्मुख देशहरुमा हुने गरेको तथ्याङ्क छ ।
आत्महत्याबाट जति मानिसको मृत्यु भइरहेको हुन्छ, त्यसको तुलनामा आत्महत्याको प्रयास गर्नेको संख्या २० गुणाले बढी हुने गर्छ । प्रायः महिलाहरु पुरुषहरुको तुलनामा बढी आत्महत्याको प्रयास गर्छन् । तर, तथ्याङ्कका अनुसार खतरनाक तरिका अपनाउने हुनाले पुरुषहरुले महिलाको अनुपातमा बढी आत्महत्या गरेको पाइन्छ । विश्वमा आत्महत्याका माध्यमहरु मध्ये विष सेवन, झुण्डिएर तथा शरीरमा आगो लगाएर गर्ने आत्महत्या प्रमुख रहेको डब्ल्युएचओको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

नेपालको तथ्यांकले के भन्छ ?
नेपालमा आत्महत्याको अवस्थाबारे चर्चा गर्दा प्रत्येक बर्ष सरदर ४ हजार ६७४ व्यक्तिले आत्महत्या गर्ने गरेको नेपाल प्रहरीको तथ्याङ्क छ । महानगरीय प्रहरी कार्यालय काठमाडौंमा प्रत्येक हप्ता कम्तिमा १० वटा आत्महत्यासम्बन्धी घटना दर्ता हुने गरेका छन्, जसमा अधिकांश महिला छन् । विश्वमा आत्महत्याको जोखिममा नेपाल सातौ स्थानमा छ भने महिलामा तेस्रो स्थानमा छ । नेपाललगायत विकासशील मुलुकहरुमा आत्महत्या सम्बन्धी विभिन्न सामाजिक लाञ्छना, धार्मिक कारण र सामाजिक मनोवृत्ति, उपयुक्त अभिलेखीकरणको अभाव तथा सीमित अनुसन्धान आदिका कारण भरपर्दो रुपमा तथ्याङ्कको कमी छ ।

मान्छेले किन गर्छ आत्महत्या ?
उदासीनतालाई आत्महत्याको मुख्य कारण मानिन्छ । सामान्यतः धेरै दिक्दारी लाग्नु, मुडमा आवश्यकता भन्दा बढी उतारचढाव आउनु, आफूलाई एकदमै दयनीय अवस्थाको ठान्नु, जीवनप्रति रुचि नहुनु, भविश्यप्रति कुनै आशा नलाग्नु आदि उदासीनता का कारणहरु हुन् । उदासीनताले आत्महत्यालाई बढावा दिने गर्छ । त्यसैगरी रक्सी र अन्य लागूऔषधको दुरुपयोग आत्महत्याको अर्को कारण हो । केही मानिसहरु नयाँ अनुभव लिन, उदासीनता, निराशापन, नकारात्मक भावनालाई हटाउनका लागि भन्दै मद्यपान वा अन्य लागूऔषधको प्रयोग गर्दछन् । यसले कार्य शिथिलता ल्याउने तथा उदासीनता बढाउने गर्छ । साथै यसको प्रयोगले धेरै प्रकारका शारीरिक समस्या निम्त्याउनुको साथै आर्थिकरुपमा कमजोर बनाउँछ र विस्तारै बाँच्ने रहरमा कमी हुदै जाँदा आत्महत्या बढ्ने गरेको पाइन्छ । त्यसैगरी दीर्घ रोग पनि आत्महत्याको एउटा कारण हो । कुनै पनि शारीरिक रोगवाट लामो समयसम्म ग्रसित भइरहेर बाँच्नुको अर्थ नदेखेर कतिपय मानिसले आत्महत्या गर्छन् ।

जस्तै द्वन्द्वले धेरैको अंगभंग भएको छ । शारीरिकरुपमा अस्वस्थ्य छन्, जसले गर्दा पनि आत्महत्याको दर बढेको छ । जटिल मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्याहरु जस्तै साइकोसिस, सिजोफ्रोनियाजस्ता समस्या भएको व्यक्तिमा पनि आत्महत्याको दर बढ्दो छ । त्यसैगरी सामाजिक, व्यक्तिगत वा मनोसामाजिक समस्याहरुले पनि आत्महत्या बढाउने गरेको छ । जस्तै वैवाहिक जीवनको अन्त्य, हत्या र वेपत्ता हुनेमा प्रायः पुरुषहरु रहेकाले एकल महिलाको संख्या बढेको छ । यसले गर्दा कसैसँग राम्रो सम्बन्ध स्थापित गर्न नसक्नु, बेरोजगार हुनु, आफ्ना विचारहरु पोख्न नपाउनु, जीवनसाथीको अभावमा विभिन्न सामाजिक लाञ्छनाको सामना गर्नु आदि समस्याहरु एकल महिलाले सामना गर्नुपर्ने हुन्छ । यसका साथै वालवच्चाका वावुआमा मारिएपछि वियोगान्त घटनाले पनि आत्महत्याको दर बढाएको छ ।

आत्महत्याको जोखिममा परेका व्यक्तिले देखाउने प्रतिक्रिया कुनै पनि कुरामा प्रतिक्रिया नदिने । आफ्नो सरसफाइमा वास्ता नगर्ने । संवेगात्मक रुपमा शून्य हुने । कुनै कुरामा पनि रुचि नदेखाउने । आफूलाई मूल्यहीन महसुस गर्ने । एक्कासी धेरै खुसी हुने अनि एक्कासी शान्त हुने । आफूले आफैलाई हानीनोक्सानी तथा शारीरिक असर पार्ने व्यवहार गर्ने र आफू मर्नेबारे कुराहरु गरिरहने । आत्महत्या गर्ने योजना बनाई त्यसको तयारी गर्ने । आत्महत्या गर्ने प्रयास गर्नुपूर्व आफ्ना कार्यहरु सिलसिलावद्ध तरिकामा मिलाउने । आत्महत्या गर्नबाट पहिले रोकेका वा रोक्न सक्ने सम्बन्ध तथा भूमिकाहरु टुंग्याउने ।

भविष्यप्रति निराश, आफू वा आफ्नो जीवन आउँदा दिनहरुमा अझ राम्रो हुन सक्छ भनी विचार नगर्ने । मेरो कोही छैन, मलाई कसैले सकारात्मक दृष्टिकोणले हेर्दैनन्, अब म कसका लागि बाँचू जस्ता निराशावादी कुराहरु गर्ने र आफूलाई असहाय महसुस गर्ने । आत्महत्यालाई सकरात्मक रुपमा लिने । आफूले माया गर्ने व्यक्ति वा रेखदेख गर्ने व्यक्तिसँग अप्रत्यासित रुपमा भेटघाट वा कुराकानी गर्ने । आफ्ना मूल्यवान् वस्तुहरु अरुलाई बाँड्ने । आत्महत्याको जोखिममा परेका व्यक्तिलाई कसरी सहयोग गर्ने ? आत्महत्या गर्नेहरुलाई समाजले कायर , यो दुःखबाट राहत पाउनका लागि गरिने हानिकारक कार्य स्वार्थी , आदि ठान्ने गर्छ । यसलाई मानसिक समस्या ठान्ने गरिन्छ । त्यस्ता मानिसहरु पापी एवं कमजोर मानसिकताका हुन्छन् भन्ने समाजले ठान्ने गरेको छ ।