रामेछाप । ऋणले उठिबास लगाएको समाचार नौलो होइन । कतिले जीवन नै त्याग गरेको पनि सुनिएको छ, देखिएको छ । तर, रामेछापको मन्थली नगरपालिका वडा नं. १३ को घटना भने फरक छ । विश्वासको भड्खालोमा परेर फुलासीका ९६ वर्षीया खड्गीमाया कार्की र उनका वृद्ध पति फत्तबहादुर कार्कीको भने उठिवास लाग्यो । उठिवास लगाउने अरु कोही नभएर स्थानीय विद्यालयका शिक्षक हुन्, छत्रबहादुर खड्का । फत्तबहादुरले जसको भरिया, गोठालो बनेर सेवामा वर्षौ बिताए, जसलाई पूराकापूरा विश्वास गरे उनै मास्टरले आज सयवर्ष पुग्न लागेका वृद्ध दम्पत्तिको एक शताब्दी बसोबास गरेको घरबारी झ्वाम पारे र निःसन्तान वृद्धवृद्धालाई घर न घाटको बनाइदिए ।
घटना यस्तो थियो । फत्तबहादुर कार्की दुबै आँखा नदेख्ने श्रीमतीको पालनपोषणका लागि फुलासी चिण्डेका स्थानीय व्यापारी एवम् हर्रेचिण्डे माविका शिक्षक छत्रबहादुर खड्काको पसलमा भरिया र खेतबारी, गोठमा हली–गोठालोको काम गर्थे । १५ वर्षदेखि भरिया, हली, गोठालोको काम गरिरहेका फत्तबहादुरले तरकारी–फलफूल खेतीका लागि कृषि विकास बैङ्कबाट ५ हजार रुपियाँ ऋण लिएका रहेछन् । त्यस्तै दृष्टिबिहीन श्रीमतीको उपचार र घरव्यवहारका लागि गाउँकै ललितबहादुर पौडेलसँग ३ हजार रुपियाँ ढ्याके ब्याजमा ऋण लिएका रहेछन् ।
मास्टर छत्रबहादुरले खाजामा दिएको चिउरा र चिनीकोसमेत हिसाब जोडेर भारी बोकेको ज्याला कटाउन लागेपछि फत्तबहादुरले पाँचपैसा पनि ऋण घटाउन सकेनन् । बैङ्कको ऋण, गाउँलेसँगको सापटी, दृष्टिबिहीन श्रीमतीको निरन्तरको उपचार त्यसमाथि गाउँले धनीले ३ हजारको १८ हजार सावाँब्याज जोडेर ताकेता गर्न थाले भने ‘क’ अक्षर नपढेका फत्तबहादुरलाई कृषि बैङ्कले चिठीमाथि चिठी पठाउन थाल्यो । यस्तो अवस्थामा फत्तबहादुरको जीवन र धर्म जोगाइमाग्ने एउटै मानिस थिए– छत्रबहादुर खड्का । छत्रबहादुर फत्तबहादुरका साहुजी मात्र थिएनन्, मालिक थिए, साउँअक्षर चिनेका ज्ञानी थिए, उल्झन फुकाइदिने गुरु थिए अनि अप्ठेरोमा साहारा माग्ने एउटै गौँडो थिए । जवानी र जीवन नै छत्रबहादुरको घरमा हली, गोठालो, पसलको भरिया बनेका फत्तबहादुर छत्रबहादुरका अगाडि शरणागत भए । भने, गाउँका धनीले पेले, बैङ्कले ताकेता ग¥यो । मास्टर र साहुको समानान्तर भूमिकामा रहेका, कान्छी श्रीमतीसमेत शिक्षिका नै रहेकाले २०–५० हजार खेलुवा पैसा नटुट्ने छत्रबहादुरले आफ्नो हली, गोठालो र भरियालाई त्यसै नगद नदिने त तय थियो तर फत्तबहादुरको निर्दाेश आँखाले देखेजस्तो छत्रबहादुर थिएनन् । फत्तबहादुरलाई पहाडले थिचेको सङ्कटलाई छत्रबहादुरले गुलियो मौकाको रुपमा लिए । फत्तबहादुरको कूल हिसाब गर्दा ३६ हजारलाई ४ सय कम तिर्नुपर्ने ऋण देखियो । छत्रबहादुरले प्रस्ताव राखे– सापटी त दिन्छु तर बन्धकी के राख्छस् ? फत्तबहादुरले भने– १० रोपनी र १४ रोपनी दुबै कित्ता कृषि बैङ्कमा धितो छ । १० रोपनी बन्धकी राख्छु, तपाइँको सावाँब्याज चुक्ता गरेपछि फिर्ता लिन्छु । छत्रबहादुर ३५ हजार ६ सय ऋण तिरिदिन मञ्जुर भए । कृषि विकास बैङ्क मन्थलीमा १८ हजार वरपर र गाउँमा १८ हजार वरपर ऋण तिरेपछि फत्तबहादुरलाई आँखामा बिझेको झूस निकालेको जस्तो भयो । कृषि विकास बैङ्कबाट लालपुर्जा निस्कियो, मालपोतमा भएको जग्गा रोक्का फुकुवा भयो । फत्तबहादुरलाई लिएर छत्रबहादुर जग्गा पास गर्न मालपोत गए । मालका हाकिमले सोधे– जग्गा बेचेको हो ? पैसा पाउनुभो ? सिकाए अनुसार फत्तबहादुरले टाउको हल्लाए ।
शिक्षक छत्रबहादुरले फत्तबहादुरको निर्धोपनको फाइदा उठाउँदै मोही र मकैको भरमा दिनभरि जोत्न लगाएको । ५ घण्टाको नाक ठोक्किने उकालो बाटोमा १ सय २० केजीको पसलको भारी बोक्दा प्रतिकेजी ५० पैसा तोकेर आउने ६० रुपियाँ पनि खाजामा दिएको चिउरा र चिनीमा कटाएको । महिनाभरि दिनको १८ घण्टा काम गरेर कमाएको भन्दा सलाई, नुन, चामल, चिउरा लगेको भन्दै खातामा चढाएको हिसाब ऋणात्मक भएको कुरा भुसुक्कै बिर्सेर फत्तबहादुरले कुनै शङ्का गरेनन् । छत्रबहादुरले मुखले एउटा भने, मालमा आफू अनुकूल थिचाए । २०६२ सालको यो कुरा फत्तबहादुरले एकैपटक २०८० सालमा थाहा पाए– छत्रबहादुरले एउटा बन्धकी भनेर दुबै कित्ता जग्गा आफ्नो नाउँमा गरेछन् ।
घटना कसरी खुल्यो ?
आफ्नौ पैतृक २ कित्ता जग्गामा दुःखजिलो जीवन चलिरहेकै बेला एकदिन ९६ वर्षीया दृष्टिबिहीन खड्गीमायाले घर बाहिर हो–हल्ला सुनिन् । त्यो हो–हल्ला अरु केही नभएर जग्गा किन्ने ग्राहकको रहेछ । खड्गीमायाले पत्तो पाइन् ती ग्राहक आफूले झण्डै १ शताब्दी जीवन बिताएको घर–घु¥यान किन्न आएका रहेछन । खड्गीमाया छक्क परिन्, श्रीमानसँग रिसाइन्– बसिरहेको घरजग्गा बेचेर कहाँ बस्ने ? गुफामा ?
फत्तबहादुर पनि आश्चर्यमा परे । आफूले जग्गा बेच्ने सोचसम्म नबनाएका उनी जग्गा किन्ने मान्छे आउँदा अलमलमा परे । खास कुरोको चुरो अर्कै रहेछ । २०६२ सालमा मास्टर साहेबको विश्वासमा १० रोपनीको एउटा कित्तामात्र जग्गा बन्धकी बापत पास गरेको भन्ठानेका फत्तबहादुरले दुबै कित्ता जग्गा थिचिदिएको झण्डै २० वर्षपछि मात्र थाहा पाए ।
२४ रोपनी ११ आना जमिनका मालिक फत्तबहादुर त २० वर्ष अघि नै सुकुम्बासी बनेका रहेछन् । वा टाठोबाठो मास्टर छत्रबहादुरले २० वर्ष अगावै सुकुम्बासी बनाई सकेका रहेछन् । निर्धो फत्तबहादुर भने अझै सपना देखिरहेका थिए– अझै भारी बोक्छु र छत्र मास्टरलाई दिएको जग्गा निखन्छु ।
गुफाको बास हुने भएपछि फत्तबहादुरले भने– १४ रोपनी कित्तामा मेरो घर–मतान छ । आँखा नदेख्ने श्रीमती त्यही घरमा बसिरहेकी छे । घर खाली गर् भन्दै माष्टरले धम्क्याउँछ । श्रीमतीलाई पनि झम्टिन्छ । आँखाभरि आँशु पार्दै कार्कीले भने– मैले भगवान् सोचेको बेइमानी माष्टरले ममाथि अन्याय गरे । राक्षस बने, विश्वासघात गरेर मलाई सुकुम्बासी बनाए । म न्याय खोज्न कहाँ जाउँ, सयवर्ष पुग्न लागेकी जहानलाई कहाँ लगेर राखूँ ?
न्यायको बाटोमा झन् पीडा !
अब के उपाय छ त ! ९६ वर्षीया खड्गीमायाले आफन्तमार्फत् रामेछापका कानून व्यवसायीसँग सम्पर्क गरिन् । अधिवक्ता सौजन्यप्रसाद सत्याल मानवीय नाताले मुद्धा लेखिदिन तयार भए । हरिशरणले तारेखको जिम्मा लिए । मुद्धा चल्दै गयो । तर, वकिल र वारेसमात्र सहयोगी बनेर मुद्धामा न्याय पाउने कुरा सहज हुन सकेन । मुद्धा दस्तुर, कोर्टफी तिर्नैपर्ने । मेलमिलाप आदि आदेशका बखत अदालतमा आउनैपर्ने । ज्यानमा कुनै ताकत र प्राण छैन, गाडी चढेर आउनसक्ने ज्यानमा शक्ति छैन । ९६ वर्षको उमेर त्यसमाथि दृष्टिबिहीन हिँडेर त्यति टाढाबाट आउन र फर्किन सम्भव छैन । उमेरका छत्रबहादुरले गाउँमा हल्ला फिँजाए– जिल्ला अदालतमा मुद्धा हारेँ भने उच्च अदालत जान्छु, सर्वाेच्च अदालत जान्छु । फत्तबहादुर सँगसँगै म पनि उच्च र सर्वाेच्च अदालत जान्छु भन्ने ९६ वर्षीया वृद्धाको कुनै हुति छैन । मुद्धा गर्ने आफैँ माटोमा मिले मुद्धा अघि बढ्ने होइन ।
अर्काेतर्फ फत्तबहादुरलाई झुक्याएर पास गरेका दुबै कित्ता जग्गा छत्रबहादुरले धितो राखेर झण्डै २८ लाख रुपियाँ ऋण लिएका रहेछन् । उल्फाको धन, फुपूको श्राद्ध भनेझैँ गए त्यही जग्गा जान्छ भनेर ऋण लिएदेखि छत्रबहादुरले सावाँब्याज घटाएका रहेछन् । यस्तो अवस्थामा मुद्धा जिते पनि बैङ्कले घाँटी अँठ्याएको जग्गा २८–३० लाख चुक्ता गरेर आफ्नो बनाउनसक्ने ताक वृद्ध कार्की दम्पत्तिमा छैन । मुद्धा जितेपनि जग्गा नआउने, हारे त गैगयो ।
कौडीको भाउमा मिलापत्र !
यसरी मुद्धा जित्दा पनि हार्ने, हार्दा पनि सर्वस्व हुने स्पष्ट अवस्था देखिएपछि राक्षसी अट्टहासमा रहेका छत्रबहादुरसँग मिलापत्र गर्नुको विकल्प शताब्दीको तहमा पुगेका वृद्ध दम्पत्तिसँग रहेन । तर हाल रोपनीकै २ लाख जाने २४ रोपनी जग्गा अर्थात् झण्डै ४९ लाख रुपियाँको जग्गा छत्रबहादुरलाई नै छाड्दा छत्रबहादुरले दिने भए जम्मा ७५ हजार रुपियाँ । त्यो पनि ४–५ महिनापछि साटिने गरी चेक । त्यही ४ महिनापछि साटिनेगरी ७५ हजार रुपियाँको चेक हातमा लिएर वृद्ध दम्पत्ति मुद्धा मिलापत्र गर्न वाध्य भए । तर छत्रबहादुरले शर्त राखे– तुरुन्त यो घरबारी खालि गर्नुपर्छ । तिमीहरुले बनाएको घर र तिमीहरुले लगाएको रुख एउटा पनि दिन्नँ ।
फत्तबहादुर बर्बराउँछन्– न सन्तान छन्, न सम्पत्ति रह्यो । एउटा मान्छेले अपराध चिताइदिँदा घर न घाटको भइयो ।
९६ वर्षीया खड्गीमायाले रुँदै भनिन्– मेरा निरक्षरी लोग्नेलाई हलीगोठालो र भरिया बनाएर पसिना त खायो खायो, अहिले हाम्रो घरबास सबै खायो । यस्तो गर्नेलाई भगवान्ले नै सजायँ दिन्छन् नानी !
शिक्षक छत्रबहादुरसँग यसबारे बुझ्न खोज्दा यसबारे बोल्न चाहेनन् ।
९६ वर्षीया खड्गीमाया कार्की र उनका श्रीमान फत्तबहादुर कार्कीसँगको भिडियो अन्तर्वार्तामा आधारित ।
९६ वर्षीया दृष्टिबिहीनको घरबास खाए मास्टरले
