रामेछाप । जिल्लाको सदरमुकाममा अवस्थित एउटा यस्तो विद्यालय, जसले कुनै नाम चलेको निजी लगानी पाएको छैन । तर पनि यो विद्यालयले देखाएको प्रतिबद्धता, शैक्षिक दृष्टिकोण र समाजप्रतिको उत्तरदायित्वले यसलाई आज ‘दियोको प्रतिमूर्ति’का रूपमा चिनाउन थालिएको छ।
कुरा हो मन्थली नगरपालिका–१ मा रहेको मन्थली माध्यमिक विद्यालयको, जसले विगत दुई दशकभन्दा लामो समयदेखि कक्षा ११–१२ को सफल सञ्चालन गर्दै आएको छ। रामेछाप जिल्लामै होइन, देशभर नै आफ्नो ख्याती फैलाउन सफल यो विद्यालय विज्ञान, मानविकी, शिक्षा र व्यवस्थापन चारवटै संकायमा अध्ययन–अध्यापन गराउँदै आएको छ। विशेषगरी विज्ञान विषयमा विद्यालयले दिएको योगदान उल्लेखनीय छ।
विद्यालयले मन्थली नगरपालिकाको सहकार्यमा विज्ञान समूहमा अध्ययन गर्न चाहने सम्पूर्ण विद्यार्थीहरूलाई पूर्ण छात्रवृत्ति प्रदान गर्दै आएको छ। यो व्यवस्था आर्थिक हैसियतको आधारमा नभई, इच्छाशक्ति र मेहनतको कदरस्वरूप गरिएको हो। विद्यालयका प्राचार्य डा. टंक प्रसाद दाहाल भन्छन् – “हामी शिक्षा व्यापार होइन, सेवारुपी अभियान हो भन्ने मान्यतामा हिँड्छौं। विज्ञानमा सबै विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति दिनु भनेको भविष्यका वैज्ञानिक, इन्जिनियर, चिकित्सक उत्पादन गर्ने राष्ट्र निर्माणको जग राख्नु हो।”
त्यसैगरी, अन्य संकायअन्तर्गत गणित र अंग्रेजी विषय अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूलाई समेत छात्रवृत्तिको व्यवस्था गरिएको छ। विद्यालयले यस्ता विषयहरूमा उच्च दक्षता हासिल गर्न चाहने विद्यार्थीलाई हौसला दिने उद्देश्यले छात्रवृत्ति उपलब्ध गराउँदै आएको छ।
कक्षा ११–१२ का संयोजक डा. राजेन्द्र दुरा मन्थली माविको यो नीतिलाई केवल विद्यालयको योजना मात्र नभई राज्य र समाजप्रतिको शैक्षिक कर्तव्यको रूपमा लिन्छन्। उनी भन्छन् – “देशले आज गुणस्तरीय जनशक्ति मागिरहेको छ। हामीजस्ता विद्यालयको दायित्व हो – ती आवश्यकतालाई पूरा गर्न योग्य विद्यार्थी तयार पार्नु।”
त्यस्तै, विद्यालयका सूचना विभाग प्रमुख बिष्णु थापाका अनुसार, देशभर वैज्ञानिक सोच, गणितीय क्षमता र अंग्रेजी भाषामा दक्ष जनशक्तिको अभाव रहेको सन्दर्भमा मन्थली माविले समयअनुसार शिक्षण–अभियान अघि सारेको छ । “हामीले व्यवहारिक विषयमा आधारभूत दक्षता दिन सक्यौं भने विद्यार्थीहरू केवल पास होइन, प्रतिस्पर्धी बन्न सक्छन्,” थापा भन्छन्।
मन्थली माविले पूर्वाधारका हिसाबले उल्लेखनीय प्रगति गरेको छ। प्रयोगशालाहरू, डिजिटल कक्षा, अनुभवी शिक्षक टिम, र निरन्तर अभिभावक–सम्पर्क कार्यक्रममार्फत विद्यालयले शिक्षण–अभ्यासन सशक्त बनाएको छ। विद्यालयमा अहिले देशका विभिन्न जिल्लाबाट विद्यार्थीहरू अध्ययन गर्न आउने गरेका छन्।
तर चुनौती पनि कम छैन। शिक्षण सामग्रीको निरन्तर आपूर्ति, गुणस्तरीय जनशक्तिको व्यवस्थापन, र सरकारी बजेटको अनियमितता विद्यालयको प्रमुख चुनौती हो। तर विद्यालय प्रशासनको प्रतिबद्धता, समुदायको साथ र नगरपालिकाको सहयोगले यिनलाई पनि अवसरमा बदल्न सकिने देखिएको छ।
मन्थली माविको यो संघर्ष, समर्पण र शिक्षामा पारदर्शिताले गर्दा यो विद्यालय अब केवल एउटा शैक्षिक संस्था मात्र नभई सामाजिक रूपान्तरणको केन्द्र बन्दै गएको छ। त्यही भएर पनि यसलाई “दियोको प्रतिमूर्ति” भन्न सकिन्छ – जहाँबाट उज्यालो बिस्तार हुन्छ, ज्ञान फैलिन्छ, र समाज बदलिन्छ।
मन्थली माविले देखाएको बाटो अन्य ग्रामीण क्षेत्रका विद्यालयहरूका लागि पथप्रदर्शक बन्न सक्छ। शिक्षा केवल किताब पढाउनु मात्र होइन, त्यो भावी पुस्तामा सम्भावनाको झिल्को बाल्ने प्रक्रिया हो भन्ने कुरा यस विद्यालयले पुनः प्रमाणित गरेको छ। यदि यस्ता उदाहरणहरूलाई संस्थागत गरिएमा, नेपालले आवश्यक पर्ने वैज्ञानिक, गणितज्ञ, भाषा विज्ञ र इमान्दार नागरिक उत्पादन गर्न कुनै अवरोध रहने छैन।
राम्रो विद्यालय बनाउने हो भने भौतिक पूर्वाधारभन्दा पनि मूल्य, दृष्टिकोण र समुदायसँगको सहकार्य चाहिन्छ र मन्थली माविले त्यसको उत्कृष्ट उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ।
मन्थली माध्यमिक विद्यालयले हरेक वर्ष एसईईमा समेत राम्रो नतिजा ल्याउँदै आएको छ ।
